Klachten, aandoeningen bewegingsapparaat, factsheet

Aanbod

Veel preventieve interventies aangeboden via werkplek

Veel preventieve interventies worden aangeboden via de werkplek (zie ook: Veiligheid op het werk). Het gaat hierbij om (ergonomische) interventies die zich richten op het terugdringen van (zware) fysieke belasting op het werk, interventies waarbij het de bedoeling is de fysieke belastbaarheid van werknemers te verhogen en interventies gericht op het gedrag van werknemers en psychosociale factoren die van invloed zijn op het krijgen van lage rugklachten. Preventieve maatregelen kunnen bestaan uit één van deze vormen van interventies of een combinatie hiervan.

Diverse interventies die fysieke belastingsfactoren op het werk verminderen

Om rugklachten, veroorzaakt door fysieke belastingsfactoren, te voorkomen danwel te verminderen zijn diverse ergonomische interventies ontwikkeld. De belangrijkste fysieke belastingsfactoren die de kans op het krijgen van rugklachten vergroten zijn ongunstige houdingen van de romp (gedraaide of gebogen houding) en het handmatig tillen van zware voorwerpen (Burdorf & Sorock, 1997; Hoogendoorn et al., 1999; Lotters et al., 2003; Malchaire et al., 2001; NRCIM, 2001). Voorbeelden van ergonomische interventies zijn tilhulpmiddelen, in hoogte verstelbare tafels en ruggordels (een nauwsluitende elastische bandage die rond de lendenen gedragen wordt). In branche-specifieke arbo-convenanten, richtlijnen en standaarden die gebaseerd zijn op de arbowetgeving wordt het terugdringen van fysieke belasting op het werk vastgelegd (zie ook: Veiligheid op het werk, wat is het aanbod?).

Overzicht beschikbaar van beweegprogramma's gericht op rugklachten

In het kader van het Decennium van het Bewegingsapparaat 2000-2010 is per provincie een overzicht gemaakt van de Nederlandse beweegprogramma’s gericht op patiënten met rugklachten. Er werden in 2004-2005 79 beweegprogramma’s aangeboden. De laagste dichtheid is waargenomen in Flevoland (1 beweegprogramma) en de hoogste dichtheid in Noord-Holland (14 beweegprogramma's) (Westendorp et al., 2005). Op de website 'Sportief bewegen voor patiënten met een chronische aandoening' is een overzicht te vinden van het aanbod van beweegprogramma’s voor onder andere patiënten met rugklachten.

Belastbaarheidsinterventies gericht op rug- en buikspieren

• Interventies die de fysieke belastbaarheid van werknemers verhogen, zijn gericht op het versterken van de spierkracht en het spieruithoudingsvermogen van rug- en buikspieren. Voorbeelden van dergelijke interventies zijn bedrijfsfitness of beweegprogramma's die worden aangeboden op het werk.
• Interventies op werk gericht op voorkomen van klachten en terugkeer naar werk
• Interventies met een combinatie van fysieke en psychosociale- of gedragsfactoren zijn veelal gericht op het voorkómen van chroniciteit van klachten of het bevorderen van terugkeer naar het werk bij verzuim (Gezondheidsraad, 2003d; Westendorp et al., 2005). Voorbeelden van dergelijke interventies zijn:

Arbo-voorlichting over vermijdbare risico’s op het werk.

• Rugscholing. Dit bestaat uit educatie en oefeningen om mensen te leren veilig om te gaan met hun rug. Het aanleren van een goede tiltechniek vormt vaak een onderdeel van rugscholing.
• Graded activity, een vorm van fysiotherapie in combinatie met begeleiding met als doel om in een vooraf afgesproken tijdspad in kleine stappen te komen tot een toename of uitbreiding van functioneren en bij verzuim tot terugkeer naar werk.
• Tilcursussen.
• Participatieve ergonomie, werknemers en werkgevers denken mee en nemen deel aan het proces van werkplekaanpassingen onder begeleiding van een ergonoom.

In bovengenoemde interventies komen aspecten als kennisvermeerdering, het trainen van fysieke belastbaarheid, het leren omgaan met de klachten, het aanpakken van pijn- of gewoontegedrag, het verminderen van bewegingsangst en het oefenen van werkhoudingen aan bod.

Preventie buiten de werkplek gericht voorkomen van verergering rugklachten

Preventie van rugklachten vindt ook buiten de werkplek plaats, maar heeft dan vooral betrekking op preventie van chroniciteit van rugklachten (tertiaire preventie). Veel patiënten met rugklachten komen terecht bij een eerstelijnszorgverlener, zoals een huisarts, fysiotherapeut of oefentherapeut. De behandeling bestaat uit pijnvermindering, het soepeler maken van stijve spieren en gewrichten (door middel van medicatie, massage of manipulatie (“kraken”)) en het verhogen van de fysieke belastbaarheid door het aanbieden van fysiotherapie (zie ook: Wat doet de fysiotherapeut?). Naast behandeling, kunnen ook aanpassingen aan bijvoorbeeld stoel of matras, of schoenzolen geadviseerd worden. Via thuiszorginstellingen worden ook verschillende cursussen aangeboden die zich richten op het leren omgaan met de klachten.

Bereik

Weinig bekend over het bereik preventieve interventies op werkplek

Er is niet veel bekend over het bereik van preventieve interventies op de werkplek. Zoals voorgeschreven in de Arbowetgeving zijn werkgevers verplicht hun werknemers een ergonomisch verantwoorde werkplek aan te bieden. Cijfers hierover ontbreken echter nog. Hoeveel werkgevers fysieke training aanbieden aan werknemers met en zonder klachten is ook onbekend. Wel is er een toenemende trend om in grote bedrijven bedrijfsfitness tegen een gunstig tarief aan te bieden of om korting te geven op een sportabonnement.

Effectiviteit

• Terugdringen werkbelasting kan een deel van rugklachten voorkomen

Hooguit 37% van de rugklachten zou wereldwijd theoretisch voorkómen kunnen worden door interventies die gericht zijn op het terugdringen van de werkbelasting op het werk (Punnett et al., 2005). In Nederland zal dit percentage echter flink lager liggen omdat werknemers hier minder dan in andere landen aan risicofactoren op het werk worden blootgesteld. Ruggordels zijn ten aanzien van preventie van een eerste episode van rugklachten niet effectief gebleken (Jellema et al., 2001). Ten aanzien van preventie van chroniciteit bij mensen met rugklachten is het nog niet bekend of ruggordels effectief of ineffectief zijn (Jellema et al., 2001).

• Rugscholing niet effectief gebleken in het voorkomen rugklachten

Rugscholing die alleen bestaat uit informatievoorziening en instructie om mensen te leren veilig om te gaan met hun rug zijn niet effectief gebleken in het voorkómen van rugklachten (Burton et al., 2004). Rugscholing is wél effectief gebleken wanneer het gaat om het voorkómen van chroniciteit van rugklachten (Heymans et al., 2005). Tillen vanuit de benen voorkomt geen rugklachten (Burton et al., 2004; Martimo et al., 2007). Wel lijkt het bij tillen belangrijk te zijn dat de last zo dicht mogelijk bij het lichaam gehouden wordt (Burton et al., 2004; Martimo et al., 2007; Van der Beek, 2007). Het is nog niet duidelijk of manipulatie ('kraken') bij kan dragen aan de preventie van rugklachten. Tevens is het nog onbekend of een aangepaste stoel of matras (in)effectief zal zijn in de preventie van rugklachten. Het gebruik van een gemiddeld zacht of zacht matras zou mogelijk chroniciteit van rugklachten kunnen voorkómen bij aanwezigheid van lichte rugklachten. Aangepaste schoenzolen zijn niet effectief in het voorkómen van rugklachten (Burton et al., 2004).

• Fysieke training effectief in voorkomen rugklachten

Fysieke training die zich richt op versterking van de spierkracht en het spieruithoudingsvermogen van rug- en buikspieren is preventief voor zowel het voorkomen van een eerste episode van rugklachten als voor het voorkomen van chroniciteit van rugklachten (Burton et al., 2005; Krismer & Tulder, 2007; Linton & Tulder, 2001; Proper et al., 2003; Tveito et al., 2004; Van Poppel et al., 2004). Het is echter nog niet duidelijk welk type training en welke intensiteit het meest effectief is (Burton et al., 2005). Verder lijkt het stimuleren van algemene lichamelijke activiteit zoals cardiovasculaire training, niet preventief tegen rugklachten (Hildebrandt et al., 2000; Vuori, 2001). Uit onderzoek, op basis van tien systematische reviews, is gebleken dat fysiotherapie effectief is voor patiënten met subacute (6-12 weken) en chronische (langer dan 12 weken) lage rugklachten. Het is nog onduidelijk welke vorm van fysiotherapie het meest effectief is (Gezondheidsraad, 2003d). Voor patiënten met acute lage rugklachten (korter dan 6 weken) is fysiotherapie niet effectiever gebleken dan geen behandeling door de huisarts of manuele therapie. Voortzetting van